فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 2، تابستان 97 ، شماره پی در پی 40

نگاهی تازه به سبک غزلسُرایی حافظ و طبقه بندی موضوعی غزلها

صفحه (131 - 151)
سید محمد حجازی فرد(نویسنده مسئول)، نصراله امامی، علی سرور یعقوبی
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 95
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 96

چکیده

یکی از ویژگیهای ذاتی شعر حافظ، که در اغلب غزلهای دیوان به چشم میخورد، گسستگی و عدم پیوند صریح در ظاهر ابیات است؛ خصیصه ای که سبب شده است تا برخی حافظ پژوهان، رأی بر استقلال ابیات، در غزلهای حافظانه صادر کنند. این در حالی است که بررسی دقیق و موشکافانه اشعار خواجه و کشف ارتباط درونی میان «لفظ» و «معنی» آنها، بیانگر پیوستگی و اتصال عمیق ابیات با یکدیگر است. مطالعه روابط بین اجزای متن و آشکار ساختن ضوابط و قواعد کلی حاکم بر «فرم» و «ساختار» غزلها، میتواند تا حد مطلوبی، فرضیه گسسته نمایی در شعر حافظ را ابطال نماید. مقاله حاضر، ضمن گونه شناسی و دسته بندی موضوعی 486 غزل دیوان - مطابق طبع و تصحیح استاد خانلری - و ارائه یازده طبقه مختلف از غزلها، بر آن است تا با بررسی و مقایسه سبک و ساختار دو گونه عاشقانه و ستایشی (مدحی)، نشان دهد هر کدام از گونه های غزل حافظ، با پیروی از الگویی خاص، که در ذهن شاعر نقش میبسته است، سروده شده اند؛ این الگوها، ضمن تفاوتهای عدیده با همدیگر، در ذات خود دارای اجزا و پاره های به هم پیوسته اند.

کلمات کلیدی
حافظ , غزل , سبک , ساختار , گونه شناسی

• از رودکی تا حافظ، نصراله امامی، نشرسپاهان، اصفهان، 1391.
• از زبانشناسی به ادبیات، کورش صفوی، سورة مهر، تهران، 1383.
• بر آستان جانان، نصراله امامی، رسش، اهواز، 1388.
• بوطیقای ساختگرا، جاناتان کالر، ترجمة کورش صفوی، مینوی خرد، تهران، 1388.
• حافظ بس، سید کریم امیری فیروزکوهی، مجلة یغما، شمارة 10، پیاپی 304، 1352، صص 597-601.
• حافظ نامه، بهاءالدین خرمشاهی، علمی فرهنگی و سروش، تهران، 1375.
• دانشنامة نظریههای ادبی معاصر، ایرنا ریما مکاریک، ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، آگه، تهران، 1384.
• درس حافظ، محمد استعلامی، سخن، تهران، 1386.
• دیوان حافظ شمسالدین محمد، تصحیح پرویز ناتل خانلری، خوارزمی، تهران، 1362.
• ديـوان، منوچهري دامغاني، بـه كوشـش محمـد دبيـرسـياقي، زوّار، تهـران، 1370.
• ذهن و زبان حافظ، بهاءالدین خرمشاهی، ناهید، تهران، 1384.
• رستاخیز کلمات، محمدرضا شفیعی کدکنی، سخن، تهران، 1391.
• ساختار منسجم غزلیات حافظ شیرازی، تیمور مالمیر، مجلة فنون ادبی، ﺳﺎﻝﺍﻭﻝ، شمارة اول، 1388، صص 41-56.
• ساختار و تأویل متن، بابک احمدی، نشر مرکز، تهران، 1382.
• ساختگرایی و نقد ساختاری، نصراله امامی، رسش، اهواز، 1382.
• شرح جلالی بر حافظ، عبدالحسین جلالیان، یزدان، تهران، 1379.
• شرح عرفانی غزلهای حافظ، ابوالحسن عبدالرحمن ختمی لاهوری، تصحیح بهاءالدین خرمشاهی و همکاران، قطره، تهران، 1376.
• صورتگرایی و ساختارگرایی در ادبیات، قدرت قاسمیپور، دانشگاه شهید چمران، 1391.
• مبانی و روشهای نقد ادبی،نصراله امامی، جامی، تهران، 1385.
• مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسی، منوچهر مرتضوی، ستوده، تبریز، 1384.
• موسیقی شعر حافظ، دُرّه دادجو، زرباف اصل، تهران، 1386.
• موسیقی شعر، محمدرضا شفیعی کدکنی، آگه، تهران، 1376.
• نظریههای نقد ادبی معاصر، مهیار علوی مقدم، سمت، تهران، 1381.
• هشت کتاب، سهراب سپهری، طهوری، تهران، 1385.